Statusi zaštite rijeke Tare

Narodna skupština Crne Gore proglasila je 1952. godine Zakonom uže područje Durmitora s jezerskom površi i dijelom kanjona rijeke Tare (površine 36.857 ha) nacionalnim parkom, kao predjele naročite prirodne ljepote i istorijsko-naučnog značaja. Zakonom o nacionalnim parkovima (1978) koji je donijela Skupština CG određuju se granice parka i on se proširuje na oko 39.000 ha.

Kanjon rijeke Tare je rješenjem Republičkog zavoda za zaštitu prirode broj 172 od 01.04.1967. godine a na osnovu Zakona o zaštiti prirode proglašen spomenikom prirode. Zaštita se odnosila na kanjon rijeke Tare od ušća rijeke Blstrice i šumskog prezervata “Crna poda” pa do Sćepan Polja odnosno do sastavaka sa rijekom Pivom tj. izvorišta Drine. S obzirom da je kanjon Tare, kao i cio sliv rijeke Tare zbog svojih prirodnih i ukupnih kulturnih vrijednosti poznat ne samo u Crnoj Gori, nego je bez premca na Balkanskom poluostrvu pa i u Evropi i šire u takvoj kategoriji objekata prirode, bio je predmet i daljih aktivnosti u zaštiti kao dio Nacionalnog parka “Durmitor”.

U okviru Nacionalnog parka “Durmitor” kanjon rijeke Tare je izdvojen kao zona sa posebnim režimom zaštite, što znači da je to prostor od ušća rijeke Bistrice u Taru pa do ušća rijeke Sušice u Taru. Znači da kanjon rijeke Tare u okviru nacionalnog zakonodavstva ima više aspekata zaštite:
– spomenik prirode od ušća Bistrice u Taru pa do Sćepan Polja, sastavni dio NP”Durmitor”
zona sa posebnim režimom zašite u okviru Nacionalnog parka Durmitor od ušća rijeke Bistrice u Taru pa do ušća rijeke Sušice u Taru i zona sa strogim režimom zaštite vezana za šumski rezervat “Crna Poda”. Osim nacionalne zbog svojih prirodnih vrijednosti kanjon rijeke Tare dobija i dvojnu međunarodnu zaštitu, 1977 godine bazen (sliv) rijeke Tare je uvršćen u rezervate biosfere u okviru UNESCO programa (MAB) – čovjek i biosfera, a 1980 godine kanjon rijeke Tare je kao sastavni dio Nacionalnog parka “Durmitor” uvršten u listu svjetske prirodne baštine, tako da je jedini objekat u Cmoj Gori, Balkanskom poluostrvu, pa i šire koji ima višestruku nacionalnu i medjunarodnu zaštitu.

Neki pravni aspekti vezani za zaštitu rijeke Tare:

Kanjon rijeke Tare uživa dvojaku medjunarodnu zaštitu: upisan je 1977. godine u mrežu rezervata biosfere po posebnom programu UNESCO-a čovjek i biosfera (MAB), a 1980. godine NP “Durmitor” upisan je Listu svjetske prirodne baštine na osnovu Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine. Kao potencijalni objekat medjunarodne zaštite za upis u Listu svjetske baštine Prostornim planom Republike predvidjen je i NP “Biogradska gora”. Kanjon je zaštićen i nacionalnim zakonodavstvom u dijelu kojim Tara protiče kroz nacionalne parkove “Durmitor” i “Biogradska gora” (Zakon o nacionalnim parkovima).

Za rezervate biosfere značajna je Seviljska konferencija iz 1995. godine na kojoj je usvojena Strategija kojom se preporučuje preduzimanje potrebnih koraka za razvoj rezervata biosfere u 21. vijeku. Na ovoj konferenciji dat je i zakonski okvir kojim su postavljeni pravni temelji za finkcionisanje svjetske mreže rezervata biosfere.
Mreža predstavlja sredstvo očuvanja biološkog diverziteta i održivog korišćenja njegovih komponenti, čime doprinosi ostvarivanju ciljeva Konvencije o biološkom diverzitetu, Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine i drugih relevantnih konvencija i dokumenata. Pojedinačni rezervati ostaju u nadležnosti države na čijoj se teritoriji nalaze, a države preduzimaju mjere koje smatraju potrebnim u skladu sa sopstvenim zakonodavstvom.

Datim Zakonskim okvirom ustanovljavaju se tri osnovne funkcije rezervata biosfere (očuvanje – pejsaža, ekosistema, vrsta i genetske raznolikosti; odriivi razvoj i logistička podrška-podrška za demonstracione projekte, ekološko obrazovanje i obuku, rad na istraživanju i praćenju stanja životne sredine). Rezervati biosfere se uključuju u Mrežu odlukom Internacionalnog koordinacionog savjeta (ICC) MAB programa prema proceduri datoj u usvojenom zakonskom okviru. Za rezervate koji su ranije proglašeni smatra se da su već u mreži (Tara), pa se odredbe zakonskog okvira i na njih primjenjuju. Status svakog rezervata biosfere se podvrgava periodičnim revizijama svakih 10 godina. Ukoliko ICC, po utvrdjenoj proceduri, ustanovi da rezervat ne zadovoljava propisane kriterijume predmetno područje se više neće označavati kao rezervat biosfere koji pripada mreži. Predvidjenu proceduru za isključivanje sa liste treba shvatiti kao izuzetak od generalno pozitivnog pristupa i ista se primjenjuie tek nakon pažljivog razmatranja uzimajući u obzir kulturnu i društveno-ekonomsku situaciju u odredjenoj zemlji i nakon konsultacija sa Vladom.
Konvencijom o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine država se obavezuje da očuva baštinu sopstvenim naporima, a ukoliko je potrebno i uz medjunarodnu pomoć i saradnju.
U cilju efikasne zaštite i očuvanja prirodne i kulturne baštine strane ugovornice, pa i naša država dužna je:
• da očuva svako dobro upisano u spisak svjetske baštine;
• da se uzdrži od svakog akta kojim bi se izmijenilo kulturno ili prirodno obilježje tog dobra;
• da usvoji odgovarajuću politiku usmjerenu na to da se baštini da odredjena funkcija u društvu i da se zaštita te baštine uključi u planove i programe razvoja;
• da formira jednu ili više službi za valorizaciju, zaštitu i održavanje baštine;
• da razvija naučna i tehnička proučavanja i istraživanja, kao i da usavršava takve metode rada na osnovu kojih će moći da se suprostavi opasnostima koje ugrožavaju njenu baštinu;
• da preduzima odgovarajuće: zakonske, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere, koje su potrebne za istraživanje i utvrdjivanje nove, zaštitu, održavanje, popularizaciju i obnavljanje proglašene baštine;
• da radi na uspostavljanju nacionalnih i regionalnih centara za obuku na polju zaštite, održavanja i popularizacije baštine i na stimulisanju naučnog istraživanja na tom polju;
• da se obavezuje na neće hotimice preduzimati nikakve mjere koje bi mogle posredno ili neposredno štetiti prirodnoj i kulturnoj baštini, a koja je na teritoriji drugih država potpisnica ove konvencije;
• da priznaje da baština koja se nalazi u drugoj državi a upisana je u spisak, predstavlja univerzalnu baštinu na čijoj zaštiti treba da saradjuje cijela medjunarodna zajednica.
…

Za zaštitu Tare u RCG posebno su značajni sljedeći zakoni i prateći akti: Zakon o planiranju i uredjenu prostora (PPR, PPPPN za nacionalne parkove i dr.); Zakon o životnoj sredini , Zakon o nacionalnim parkovima i Zakon o zaštiti prirode (Rješenje o stavljanju pod zaštiti rijetkih, prorijedjenih, endemiičnih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i dr.).
Al. 9. tačka 4. Zakona o životnoj sredini zabranjuje se svaki zahvat u zaštićenim prirodnim dobrima kojim se ugrožavaju prirodna ravnoteža, biološka raznovrsnost, hidrografske, geomorfološke, geološke, kulturne i pejzažne vrijednosti.

I na kraju

Skupština Republike Crne Gore, na II sjednici 3 redovnog zasijedanja u 2004. godini, dana 14 decembra 2004. godine, donijela je

DEKLARACIJU O ZAŠTITI RIJEKE TARE

1.Razvoj Crne Gore mora biti ekološki uslovljen.

2.Izgradnja hidroelektrane Buk-Bijela, kao i eventualni drugi zahvati duž čitavog toka rijeke Tare predstavljali bi remetilački faktor, ne samo u dijelu kanjona predvidjenom za potapanje, već u cijelom regionu razvojno naslonjenom na kanjon.

3.Izvori električne energije koji neće narušivati prirodnu ravnotežu, uz drastično smanjenje komercijalnih gubitaka, predstavlja rješenje za budućnost.

Skupština Republike Crne Gore, poštujući navedene principe, odbacuje bilo kakve zahvate u kanjonu rijeke Tare. Kao gradjani, svjesni smo da je Tara naša budućnost i prepoznatljivost. Bilo kakav pokušaj da se Tara mijenja zahtijeva slobodno izjašnjavanje svih gradjana Crne Gore i jedino pravedno donošenje odluke o sudbini rijeke bi bilo na referendumu, kako danas, tako i u budućnosti.