Rezervat biosfere

MAB je skraćenica na engleskom jeziku sa značenjem Čovjek i biosfera. Program MAB postoji od 1970. godine u okviru Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko). Jedan od projekata programa MAB bilo je i stvaranje svjetske mreže zaštićenih područja nazvanih rezervati biosfere. Njihov koncept je određen 1974. godine, a prvi rezervati formirani su 1976. godine.
Tri su osnovne funkcije rezervata biosfere:

· zaštita – predjela, ekosistema, vrsta i genetičke raznovrsnosti
· razvoj – društveno-ekonomski zasnovan na principima održivosti
· podrška – naučno-istraživački rad, praćenje stanja (monitoring), obrazovanje i razmjena informacija
Rezervati su prostorno organizovani u tri zone, sa različitim funkcijama i režimima zaštite:
· centralna zona (core area) – najviši stepen zaštite, jedina dozvoljena aktivnost u ovoj zoni je praćenje stanja i istraživanje
· tampon zona (buffer area) – dozvoljava određene aktivnosti (poljoprivreda, rekreacija, turizam)
· prelazna zona (transition area) – ima naglašenu razvojnu ulogu u skladu sa principima održivosti

Akcioni plan za rezervate biosfere sačinjen je 1984. godine nakon prvog međunarodnog kongresa o rezervatima biosfere u Minsku. U skladu s dešavanjima vezanim za Svjetski samit u Riu 1992. godine i razvoj interneta, bila je očigledna potreba za novom stretegijom za rezervate biosfere koja je usvojena na drugom kongresu u Sevilji 1995. godine i sadrži četiri osnovna cilja:

· očuvanje prirodne i kulturne raznovrsnosti
· aktivno učešće lokalnog stanovništva u upravljanju rezervatom usklađeno s prostornim planiranjem
· istraživanje, praćenje, obrazovanje i obučavanje
· formiranje svhetske mreže rezervata biosfere
Treći međunarodni kongres o rezervatima biosfere se održava u februaru 2008. godine u Madridu.
Svjetska mreža broji 529 rezervata biosfere u 105 država. U Crnoj Gori je jedani rezervat biosfere Kanjon rijeke Tare

Rijeka Tara – Rezervat biosfere

SEVILJSKA STRATEGIJA (1995)

U okviru UNESCO-vog programa čovjek i biosfera (MAB), osnivaju se rezervati biosfere koje proglašava Koordinacioni savjet MAB programa na pojedinačni zahtjev zainteresovane države. Rezervati biosfere, od kojih svaki ostaje u isključivoj nadležnosti države u kojoj se nalazi i podvrgnut je isključivo lokalnom zakonodavstvu, čine svjetsku mrežu u kojoj pojedine države učestvuju na dobrovoljnoj bazi. Sadašnji zakonski okvir svjetske mreže rezervata biosfere formulisan je sa ciljem da se uveća efikasnost pojedinačnih rezervata i ojača komunikacija i saradnja na regionalnom i medjunarodnom nivou.

Zakonski okvir ima za cilj da doprinese širem predstavljanju rezervata biosfere i podstiče i predstavlja uzorne radne primjere. Predvidjenu proceduru za isključivanje sa liste treba shvatiti kao izuzetak od generalno pozitivnog pristupa i treba je primjenjivati tek nakon pažljivog razmatranja uzimajući u obzir kulturnu i društveno-ekonomsku situaciju u datoj zemlji, i nakon konsultacija sa Vladom. Prema datom zakonskom okviru rezervati biosfere su područja kopnenih ili priobalnih/morskih ekosistema ili njihova kombinacija, koja su medjunarodno priznata u okviru UNESCO-vog programa MAB-a a u skladu sa datim zakonskim okvirom.

Rezervati biosfere formiraju svjetsku mrežu. Mreža predstavlja sredstvo očuvanja biološkog diverziteta i održivog korišćenja njegovih komponenti, čime doprinosi ostvarivanju ciljeva konvencije o biološkom diverzitetu, Ramsarske konvencije, Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine i drugih relevantnih konvencija i dokumenata. Pojedinačni rezervati ostaju u nadležnosti države na čijoj se teritoriji nalaze a države preduzimaju mjere koje smatraju potrebnim u skladu sa sopstvenim zakonodavstvom.

Funkcije

Kombinujući tri dolje navedene funkcije, rezervati biosfere treba da teže tome da postanu uzorni lokaliteti na kojima se istražuju i demonstriraju različiti pristupi očuvanju i održivom razvoju na regionalnom nivou.

1. očuvanje

– doprinos očuvanju pejzaža, ekosistema, vrsta i genetske raznolikosti;

2. razvoj

-pospješivanje prirodnog i humanog razvoja koji je socio-kulturno i ekološki održiv

3. logistička podrška

-podrška za demonstracione projekte, ekološko obrazovanje i obuku, rad na istraživanju i praćenju koji je povezan sa lokalnim, regionalnim, nacionalnim i globalnim pitanjima očuvanja i održivog razvoja.

Kriterijumi

Opšti kriterijumi koje odredjeno područje treba da ispunjava da bi bilo proglašeno rezervatom biosfere:

1. da obuhvata mozaik ekoloških sistema koji su reprezentativni za šire biogeografgske regione, uključujući i gradaciju ljudskih intervencija

2. da bude od značaja očuvanja biodiverziteta

3. da pruža mogućnost za istraživanje i demonstriranje različitih pristupa održivom razvoju na regionalnom nivou

4. da bude takve veličine da može ispuniti tri funkcije rezervata biosfere koje su naprijed navedene

5. da obuhvati ove funkcije kroz primjereno zoniranje, kojim se razlikuju:

a) zakonski uspostavljeno uže područje ili područja odredjena za dugoročnu zaštitu, u skladu sa ciljevima očuvanja za dati rezervat, odgovarajuće veličine za potrebe ostvarivanja takvih ciljeva.

b) jasno definisana tampon zona ili zone koje okružuju ili se naslanjaju na uže područje ili područja, u kojima se mogu obavljati samo one djelatnosti koje su kompatibilne sa ciljevima očuvanja,

c) spoljašnje prelazno područje u kojem se predstavlja i razvija praksa održivog upravljanja resursima.

6. potrebno je napraviti takve organizacione aranžmane koji omogućavaju značajno uključivanje i učešće inter alija organa vlasti, lokalne zajednice i privatnih interesa u samom procesu projektovanja i realizacije funkcija rezervata biosfere.

7. Pored toga potrebno je obezbijediti i sljedeće:

a) mehanizme upravljanja ljudskim aktivnostima u tampon zoni ili zonama

b) plan ili politiku upravljanja za dato područje kao rezervat biosfere

c) imenovani organ ili mehanizam za primjenu ovog plana ili politike,

d) programe istraživanja, praćenja, obrazovanja i obuke.

Postupak proglašenja:

Rezervati biosfere se uključuju u Mrežu odlukom Internacionalnog koordinacionog savjeta (ICC) MAB programa prema proceduri datoj u usvojenom zakonskom okviru.

Za rezervate biosfere koji su proglašeni prije usvajanja ovog zakonskog okvira smatra se da su već u mreži. Otuda sve odredbe Zakonskog okvira važe za njih.

Države treba da potstiču osnivanje i kooperativno funkcionisanje regionalnih ili tematskih podmreža ili rezervata biosfere, i promovišu razvojnu i informacionu razmjenu, uključujući i informacije u elektronskom obliku, unutar takvih podmreža.

Periodična revizija:

1. Status svakog rezervata biosfere treba da se podvrgava periodičnim revizijama svakih 10 godina, na osnovu izvještaja nadležnog organa vlasti i u skladu sa naprijed navedenim kriterijumima, a takav izvještaj treba da bude proslijedjen sekretarijatu date države.

2. Izvještaj će biti razmotren od strane savjetodavnog komiteta za rezervate biosfere radi dalje preporuke ICC-u.

3. ICC razmatra periodični izvještaj iz zemlje o kojoj je riječ.

4. Ako ICC ustanovi da je status upravljanja rezervatom biosfere na zadovoljavajućem nivou, ili se popravio od proglašenja ili prethodne revizije, o tome se izdaje zvanično saopštenje ICC-a.

5. Ako ICC ustanovi da rezervat više ne zadovoljava pripisane kriterijume može preporučiti državi da preduzme korake koji će obezbijediti da odredbe kojima su propisani kriterijumi za proglašenje rezervata budu ispoštovane, uzimajući pritom u obzir kulturni i društveno-ekonomski kontekst države. ICC ukazuje sekretarijatu na korake koje treba preduzeti da bi se zainteresovanoj državi pomoglo u primjeni takvih mjera.

6. Ukoliko ICC ustanovi da rezervat i dalje ne zadovoljava propisane kriterijume, po isteku razvojnog roka, to područje se više neće označavati kao rezervat biosfere koji pripada mreži.

7. Ako država poželi da rezervat biosfere koji je u njenoj nadležnosti isključi iz mreže o tome se obavještava sekretarijat koji obavještenje prosledjuje ICC-u i takvo područje se više neće označavati kao rezervat biosfere koji pripada mreži.

Sekretarijat

UNESCO djeluje preko sekretarijata mreže i odgovoran za njegovo funkcionisanje. Obaveza sekretarijata je da omogući komunikaciju i interakciju izmedju pojedinih rezervata biosfere i stručnjaka. UNESCO je u obavezi da razvija i održava informacioni sistem o rezervatima koji će biti dostupan u cijelom svijetu i povezan sa drugim relevantnim inicijativama. U cilju ojačanja pojedinačnih rezervata i funkcionisanje mreže i podmreža UNESCO je ovlašćen da traži finansijsku pomoć iz bilateralnih i multilateralnih izvora.

Istorijat

Mnogi naučnici iz različitih disciplina su početkom šezdesetih godina uvidjeli posljedice sudara izmedju industrijskog rasta i eksploatatorskog odnosa prema životnoj sredini. Istovremeno, Ujedinjene nacije su pokrenule dugoročni istraživački program – Medjunarodni biološki program (1964-1974). Sredinom 1971. godine sastalo se više od 2200 naučnika iz cijelog svijeta u Mentonu (Kanada). Donijeli su proglas u kome su upozorili svjetsku javnost o ozbiljnosti posljedica odnosa logike kapitala prema životnoj sredini.

Godinu dana kasnije UN su organizovale prvu medjunarodnu konferenciju o čovjekovoj sredini (Stokholm). Na konferenciji su naročito aktuelizovani ekološki problemi zemalja trećeg svijeta. Konferencija u Stokholmu bila je neposredan povod da UNESCO snažno pokrene dugoročni Medjunarodni istraživački program čovjek i biosfera (MAB). Do sada je uradjeno više hiljada različitih projekata u okviru posebnih oblasti. Uglavnom se radi o tri glavne oblasti aktivnosti u okviru programa. Jednu čine ekološki izuzetno značajni globalni i regionalni ekosistemi, kao što su: tropska i suptropska oblast, urbane sredine, rezervati biosfere i sl. Zatim, oblast specifičnih ekosistema: morski svijet, zemljište (posebno pustinje), vazduh, rezervati biosfere i drugi ekosistemi. Treću oblast čine antropogeni uticaji na životnu sredinu, medju njima uticaj privrednih aktivnosti na ekosisteme, uticaj korišćenja vještačkih djubriva i pesticida na ekosisteme, zapažanje kvaliteta životne sredine i slične teme. Aktivnosti u okviru programa sprovode se putem stručne i finansijske pomoći UNESCO-a: konkretnim medjunarodnim nacionalnim projektima, organizovanju stručnih skupova, učešće u troškovima boravka stručnjaka na medjunarodnim skupovima, stipendijama i drugim oblicima participacije.

Program čovjek i biosfera odvija se preko mreže nacionalnih komiteta koji rade u okviru nacionalnih komisija UNESCO-a.