Poljoprivreda i turizam velika šansa za crnogorska sela(Video)

Između višedecenijske zapuštenosti i mogućih oblika oživljavanja

Raskorak između opustošenog sela i proklamovanog revitalizovanja može se prevazići konkretnim podsticanjem razvoja eko turizma i proizvodnje zdrave hrane

Poznato je da se u Crnoj Gori obrađuje vrlo malo ionako usitnjenih imanja, uglavnom od kamena i šiblja otetih. Zapuštanju obradivog zemljišta naročito su „kumovali“ dirigovana industrijalizacija i višedecenijski maćehinski odnos države prema brdsko-planinskom selu, što je prouzrokovalo masovno napuštanje. U selima su ostali, takoreći, samo oni koji nijesu mogli nigdje da odu. Ostali su pretežno starci i neženje u poodmaklim godinama. Raskorak između opustošenog sela i proklamovanog revitalizovanja ne može se prevazići „sitnim“ mjerama za podsticanje poljoprivredne proizvodnje i još sporadičnijim poduhvatima u razvoju etno (i eko) turizma, koji su posljednja nada za oživljavanje ruralnog područja. O tome za Pobjedu nedjeljom govori dr Ratko R. Božović, profesor emeritus Filozofskog fakulteta u Nikšiću i autor nedavno objavljene sociološke knjige „Prirodnost sela“, koja je naišla na veoma pozitivne ocjene teoretičara raznih oblasti.

Nestaju brdska sela

Svestrano izučavanje sela u Crnoj Gori je, kako kaže Božović, posebno značajno iz razloga prirodne pogodnosti za komplementaran razvoj poljoprivrede i turizma, primorskog i planinskog. Jer, bez razvoja sela, posebno brdsko-planinskog, nema ni seoskog turizma. Proglašenje Crne Gore za ekološku državu prvenstveno podrazumijeva „udruživanje“ razvoja proizvodnje zdrave hrane i etno i eko-turizma.

– U drugoj polovini minulog vijeka Crna Gora doživljava i pravu migracionu eksploziju u pravcu selo – grad, koja je dovela do demografskog pražnjenja sela, pa je procenat seoskog stanovništva sa 78,7 odsto iz 1948. godine spao na 38,7 odsto početkom ovog milenijuma. Alarmantni su i podaci da je sa manje od 25 stanovnika prije pola vijeka bilo svega sedam sela, a minule decenije čak 260. Ili: od 26 do 50 stanovnika imalo je 31 selo, a 2003. ih je bilo 165, uz nezadrživu tendenciju daljeg smanjenja broja žitelja. Poražavajuće je, dakle, pustošenje brdsko-planinskog sela, iz kojeg posebno bježe mladi, iako ih danas u gradovima ne čeka „ružičasta perspektiva“, a u ravničarskim selima bliže gradu postaju višak po jedinici zemljišne parcele za normalnu egzistenciju. Pozicija mladih posebno je pogoršana u vrijeme tranzicije i to sigurno za duži period – kaže profesor Božović.

Bez mladih nema obnove

– Odlaskom sa sela napušta se i poljoprivreda, što ima dalekosežne posljedice za društvo koje je naglo uskočilo u industrijalizaciju, pa sada u tranziciju, u kojoj zatvaranjem fabrika posebno stradaju radnici – pretežno bivši poljoprivrednici. Izgleda da su industrijalizacijom društva sela doživjela udar od kojeg teško mogu da se oporave. Dokle ćemo ići u tom civilizacijskom bumerang-procesu zavisi i od samosvijesti do gdje smo sada stigli, ali i spoznaje da spašavanje sela ne podrazumijeva njegovo vraćanje na prvobitni način života, nego novi početak, koji će praktikovati prirodno zdravije uslove življenja – objašnjava profesor Božović.

On dodaje da se nameće društvena potreba za revitalizacijom sela i poljoprivredne proizvodnje. Uostalom, i Evropa se angažuje za što potpuniju obnovu sela. Čini se da dolazi novo doba njegove obnove, prvenstveno kroz razvoj seoskog turizma, pri čemu se mora znati da revitalizacije sela ne može biti bez afirmacije mladih preko njihovog produktivnog i u društvu adekvatno vrednovanog djelovanja. Jer, sada je takvo stanje da mladi ljudi nijesu stigli „ni tamo, ni amo“, čak nemaju ni izbor koji su imali njihovi roditelji, bez obzira što su mnogo školovaniji.

Za zdraviji život

– Budući da razvoj turizma i proizvodnja zdrave hrane najviše odgovaraju proklamovanoj ekološkoj državi, možda bi Crna Gora mogla krenuti u njihov komplementarni razvoj kroz masovniju kružnu migraciju grad-selo-grad. S obzirom da od poljoprivrede zavisi kvalitet zadovoljavanja ljudskih potreba, zdravlje i kultura življenja, veoma je bitno ako u razvoju sela društvo pronalazi mjeru između kvantiteta i kvaliteta proizvodnje hrane. Tako uspostavljeni odnos stvarao bi pretpostavke za život ili češći boravak na selu i bavljenje poljoprivredom svih stanovnika, pogotovo onih koji posjeduju zemlju – smatra dr Ratko R. Božović.

On naglašava da takav odnos prema selu ne vodi samo boljem, zdravijem i potpunijem životu, nego i primjerenijoj ekološkoj svijesti o bogatstvu zemljišta i uopšte prirodnijih uslova življenja.

Seljak mora da „podoji“ djecu, braću i državu

– Inteligencija seljačkog porijekla u posljednje vrijeme vraća se zavičaju: u selima bližim gradu borave stalno ili poslijepodne i vikendom, a u udaljenim tokom godišnjih odmora i prinudnog odsustva. Selu se okreću i građani čiji su roditelji tamo rođeni… Tako selo doživljava neku vrstu „renesanse“ pod prinudom…

Sve dok intelektualci na selu proizvode samo za svoje potrebe, a ne za tržište, najdosljedniji su promoteri proizvodnje zdrave hrane. Zapažena je njihova uloga i u pokretanju inicijativa za razvoj mjesta. Odnos prema selu i položaj pravog seljaka najbolje je, na jednom savjetovanju, opisao neki poljoprivrednik: „Seljak ima da podoji tri jagnjeta – prvo ga eksploatišu njegova djeca, pa brat ili sestra koji žive u gradu i treće država… Na selu je učinjen najveći promašaj što je ostao onaj ko mora, a ne ko može…“ (iz knjige „Prirodnost sela“)

Roditeljima selo, djeci stan

– Starije generacije, posebno u društveno-ekonomskoj krizi, prisiljene su da se stalno ili povremeno vraćaju selu, a djeci ustupaju stanove ili kuće u gradu. Mnogi ih i prodaju da bi obezbijedili manje stanove ili kuće za sebe i djecu… Selu se, inače, ne vraćaju samo oni kojima je potreban dopunski izvor egzistencije ili se pomjeraju djeci iz porodičnih stanova, kao i ljudi koji preferiraju kvalitetnije zadovoljavanje osnovnih životnih potreba rekreacijom i proizvodnjom prirodne hrane, već i oni koji se na selu, pogotovo bliže gradu, bave raznim oblicima biznisa i to je nova šansa – kaže Božović.
Gojko Knežević